اشاره‌ى مترجم: پس از مرگ ماركس و انگلس، نخستين تلاش براى انتشار آثار كامل آن‌ها با عنوان Marx-Engels-Gesamtusgaube- MEGA در اتحاد شوروى در دهه‌ى ۱۹۲۰ انجام شد. اما در آغاز دهه‌ى ۱۹۳۰ تصفيه‌هاى استالينيستى موجب توقف كار بر اين ويراست شد و از مجموعه‌ى ۴۰ جلدى كه در ابتدا برنامه‌ريزى شده بود تنها ۱۱ جلد انتشار يافت و خود اين پروژه در سال ۱۹۳۵ براى هميشه پايان يافت. مؤسسه‌ى ماركسيسم ـ لنينيسم كميته‌ى مركزى حزب كمونيست شوروى در دومين تلاش، بين سال‌هاى ۱۹۵۴ تا ۱۹۶۶ مجموعه آثار اين دو متفكر را در ۳۰ جلد به همراه جلدهاى تكميلى به زبان روسى منتشر كرد. اين چاپ روسى كه اساس چاپ آثار ماركس و انگلس به زبان آلمانى (MEW) بود، در ۳۹ جلد همراه با ملحقات از سوى مؤسسه‌ى ماركسيسم ـ لنينيسم كميته‌ى مركزى حزب سوسياليست متحد جمهورى دموكراتيك آلمان انتشار يافت. سپس انتشار دومين MEGA در آلمان شرقى و مسكو در سال ۱۹۷۵آغاز شد. هدف انتشار ۱۶۵ مجلد دوگانه (متن ويرايش شده در يك جلد و حواشى و تعليقات در جلدى ديگر) بود. به دنبال سقوط ديوار برلين و بسته شدن مؤسسه‌هاى حزبى در برلين و مسكو پس از سال ۱۹۸۹، ادامه‌ى اين پروژه كه تا آن تاريخ ۴۰ جلد از آن منتشر شده بود متوقف شد. در دهه‌ى ۱۹۹۰، پس از يك دوره مشكلات، بنيادهاى غربى به‌ويژه مؤسسه‌ى بين‌المللى تاريخ اجتماعى در آمستردام و آكادمى علوم برلين ـ براندنبورگ بودجه‌ى آن را تأمين كردند. با اين‌كه سطح كنونى بودجه‌ى آن بسيار محدودتر از ۱۹۸۹ است و از تيراژ ويراست‌ها بسيار كاسته شده است، كنترل ويرايشى اين مجموعه به گروه متنوعى از ماركس پژوهان عمدتاً غربى سپرده شده است. مثلاً هىأت مشاوره‌ى پس از ۱۹۸۹ آن شامل شخصيت‌هاى بين‌المللى مانند شولومو آوينرى، ايروينگ فتچر، اريك هابسبام فقيد، يوجين كامنكاى فقيد، برتل اولمان، ماكسيميليان روبل فقيد، امانوئل والرشتاين بوده است. كنترل ويرايشى در دست بنياد بين‌المللى ماركس ـ انگلس (IMES)، وابسته به مؤسسه‌ى بين‌المللى تاريخ اجتماعى، و آكادمى علوم برلين ـ براندنبورگ، است و گروه‌هاى ويراستارى در آلمان، روسيه، ژاپن، ايالات متحد و ساير كشورها فعاليت مى‌كنند. برنامه‌ى كنونى MEGA شامل انتشار ۱۱۴ جلد دوگانه در چهار بخش است: بخش I شامل آثار، مقالات و پيش‌نويس‌ها، بخش II سرمايه و مطالعات مقدماتى، بخش III مكاتبات و بخش IV دفاتر گزيده است كه از مجموع برنامه‌ريزى شده تا به امروز ۵۳ جلد انتشار يافته است.
موجب امتنان و افتخار من است که درباره‌ی دو جلد MEGA (II/12 و II/13) که در سندای ژاپن ویرایش گردید سخنرانی کنم.(1) از این که به کنفرانس بین‌المللی «رهیافتی جدید به پروژه‌ی MEGA و بازتفسیر مارکس» دعوتم کردید سپاسگزارم. بسیار جالب است که در اینجا در سئول همه ی مجلدات مربوط به سرمایه مارکس از نو ترجمه می‌شوند. {عکسی را نشان می‌دهد} این عکس مربوط به سمپوزیوم بین‌المللی است که در دانشگاه چائو در ژاپن در 26 نوامبر 2005 گرفته شده است. موضوع این سمپوزیوم «ویراست تاریخی ـ انتقادی جلد دوم سرمایه مارکس در MEGA II/12 و پژوهش معاصر» بود. در این عکس سفیر جمهوری فدرال آلمان در آن زمان کنار من ایستاده است. وی جلد دوازدهم بخش دوم MEGA (آثار کامل مارکس ـ انگلس) را در دست گرفته است. این کتاب در برلین در اوایل نوامبر 2005 انتشار یافت.
چنان‌که رولف هکر اشاره کرده است، ایده‌ی انتشار میراث کامل ادبی مارکس و انگلس در یک مجموعه به 1911 برمی‌گردد. از آن زمان بسیاری از مجلدات MEGA انتشار یافته است. اما هیچ مجلد MEGA تا سال 2005 توسط پژوهشگران آسیایی ویرایش نشده و انتشار نیافته بود. سفیر آلمان در سخنرانی خود در این سمپوزیوم تأکید کرد که جلد دوازدهم بخش دوم MEGA نخستین مجلد از MEGA است که در آسیا منتشر می‌شود.
ما به یادبود این انتشار، علاوه بر این سمپوزیوم، یک سمینار تخصصی بین‌المللی درباره‌ی MEGA برگزار کردیم. پژوهشگران بسیاری از برلین، فرانکفورت آم‌ماین، مسکو، آمستردام و پکن در این سمینار حضور یافتند. از سئول، پروفسور مون ـ جیل چونگ به ما پیوست.
سمپوزیوم و کنفرانس تخصصی ما بسیار موفقیّت‌آمیز بود. من فرصت یافتم که در باشگاه خوانندگان خارجی در توکیو سخنرانی کنم و روزنامه‌ی تایمز ژاپن از سخنانم ستایش کرد. امروز مایلم درباره‌ی کار ویراستاری‌مان و نتایج پژوهشی آن سخن بگویم.
گروه ویراستاری سندای
پیش از هرچیز، مایلم گروه ویراستاری MEGA سندای را به شما معرفی کنم. این گروه شامل هفت پژوهشگر ژاپنی و دو پژوهشگر آلمانی است. من سرپرست این گروه هستم و در دانشگاه توکیو در سندای کار می کنم. به این دلیل است که گروه ما را گروه سندای می نامند.
گروه ویراستاری MEGA در سندای کار خود را در ژانویه ی 1998 آغاز کرد. این گروه جلد دوازدهم از بخش دوم MEGA را ویرایش کرد که شامل نسخه‌ی ویرایش‌شده‌ی فریدریش انگلس برای جلد دوم سرمایه(2) (1884ـ1885) بود. انگلس پس از انتشار ویراست جلد یکم در 1883، این دست نوشته را از هفت دست‌نوشته ی متفاوت مارکس در 1884-1885 ویرايش کرد و آن را به عنوان جلد دوم سرمایه در 1885 منتشر کرد. ما متن ویرایش شده را در II/12 MEGA در نوامبر 2005 در برلین و این آخری یعنی جلد دوم سرمایه (1885) را در II/13 MEGA در سپتامبر 2008 منتشر کردیم.
نخستین وظیفه‌ی ما بازتولید روایت ویرایش‌شده‌ي دست‌نوشته در MEGA است.
دغدغه‌ی اصلی گروه بازتولید صحيح دستنوشتهی ویرایش‌یافته‌ی انگلس در MEGA بود. مهم‌ترین اصلی که ما، ویراستاران MEGA، در نظر گرفته‌ایم این است: «MEGA نخستین ویراست آثار مارکس و انگلس است که میراث ادبی آن ها را به طور کامل ارائه می‌دهد و شامل تمامی مطلب کتبی به‌جامانده از آن‌ها و نیز نوشته‌ها، مقالات و نامه‌هایی است که تاکنون شناخته شده است. علاوه بر این، این مجموعه تمامی دست‌نوشته‌ها، پیش‌نویس‌ها، یادداشت‌ها و گزیده‌های موجود و نیز یادداشت‌های حاشیه‌ای کتاب‌ها و غیره آن را در برمی‌گیرد… MEGA آشکار و به طور جامع تکامل آثار متنوع مارکس و انگلس را از نخستین طرح‌های اندیشه‌شان تا روایت نهایی در متن‌ها نشان می‌دهد… تکامل متنی دست‌نوشته‌ها به روایت‌های گوناگوني كه انتشار یافته‌اند، همیشه در فهرستی از گونه‌های آن مستند می‌شود» (پروژه ی آثار کامل مارکس ـ انگلس (MEGA) در http://www.bbaw.de/bbaw/Forschung/Forshungsprojekte/mega/en/Satartseite.
ما چه‌گونه توانستیم روايت تكامل اين متن را از طریق دست‌نوشته‌هايش، از جمله گونه‌های مختلف آن مستند سازیم؟ نخست باید از گونه‌ها رمزخوانی می‌کردیم. خود انگلس فقط حدود 30 صفحه از دستنوشتهی ویرایش شده را برای جلد دوم سرمایه نوشته بود. منشی او، اسکار آیزن گارتن، بیش‌تر صفحات این دست‌نوشته را نوشته بود. انگلس مطالب رمزخوانی شده را به آیزن گارتن دیکته و خودش هر شب آن‌ها را تصحیح می‌کرد. این روش گونه‌های متعددی را ایجاد کرد. گونه‌های موجود در این دست‌نوشته عبارتند از (1) بازنویسی‌ها، (2) حذف‌ها، (3) افزوده‌ها و (4) ترجمه‌ها. مارکس از نویسندگان به زبان اصلی خودشان نقل کرده بود. از سوی دیگر، انگلس هنگام آماده‌سازی دستنوشتهی ویراستار، تمامی نقل‌قول‌های مارکس را به زبان آلمانی ترجمه مي‌کرد. وی هنگام دیکته‌کردن مطالب یا هنگام تصحیحات خود این نقل‌قول‌ها را از نو ترجمه کرد. ما در قسمت فهرست گونه‌ها(3) رمزخوانی گونه‌های یادشده را قرار دادیم. تعداد صفحات خود متن ویرایش شده در جلد دوازدهم 481 صفحه است. تعداد صفحات فهرست گونه‌ها 307 صفحه است که بسیار عظیم است.
گروه سندای با استفاده از جدیدترین مهارت‌های فن‌آوری اطلاعاتی موفق به رمزخوانی بخش‌هایی از متن شد که در گذشته قابل خواندن نبودند. ضروری بود تمامی بازخوانی‌ها و حذف‌های موجود در متن برای مجلد MEGA مستند شود. اطلاعات حذف‌شده در بازخوانی‌ها ناپدید شده بودند. به‌خصوص کار بازیابی محذوفاتی که با مداد نوشته و با پاک‌کن پاک شده بود، دشوار بود.
{کاغذی را نشان می‌دهد:} هر دو تصویر مربوط به صفحه‌ی 371 دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس هستنتد. هنگامی که از کپی سیاه و سفید برای نسخه‌برداری استفاده می‌شود، چنان‌که در مورد تصویر سمت چپ استفاده شده، دو خطّ اول متن اصلي خوانده نمي‌شود. با این همه، این دو خط با جدیدترین پردازش‌گرهای داده‌های تصویری (پردازش‌گری کنتراست) قابل خواندن شدند و اکنون خوانده می‌شوند. نتیجه در تصویر سمت راست دیده می‌شود.
مسئله‌ی مارکس ـ انگلس در ویرایش سرمایه
چنان‌که پیش‌تر اشاره کردم، دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس از هفت‌دست‌نوشته‌ی مارکس ايجاد شده است، گروه ما می‌باید پرسش‌های زیادی از خود می‌کرد. آیا انگلس به واقع مقاصد مارکس را به نحو کافی در این ویرایش دنبال کرده است یا نه؟ این موضوع که به مسئله‌ی مارکس ـ انگلس معروف است نخستین بار توسط کارل کائوتسکی در سال 1926 در به‌اصطلاح ویراست مردمی(4) جلد دوم سرمایه مطرح شد. چنان‌که می‌دانید، بئاتریس بوویه همین پرسش را در سخنرانی خود «MEGA با MEW از چه لحاظ متفاوت است؟» مطرح كرد. گروه سندای این مسئله را به همان اندازه‌ی مسئله‌ی اول مهم تلقی کرده است. مثلاً: مجلدات MEGA II/5-II/10 شامل تمامی متن‌های مجاز جلد یکم سرمایه است، یعنی ویراست‌های اول (1867)، دوم (1872-1873)، سوم (1883) و چهارم (1890) و ترجمه ی فرانسوی (1872-1875)، و ترجمه‌ی انگلیسی (1887). ویراست چهارم به عنوان متن پایه‌ای در MEW جلد 23 استفاده شد و این همان متنی است که در جهان از همه معروف‌تر است. انگلس ویراست های سوم و چهارم را ویرایش و بر ترجمه‌ی انگلیسی نظارت کرد. هیچ تفاوت چشمگیری میان این سه متن وجود ندارد. انگلس هنگام آماده‌سازی ویراست سوم آلمانی، بخش‌های بهبودیافته یا تصحیح‌شده‌ی ترجمه‌ی فرانسوی را جایگزین بخش‌هایی از متن ویراست دوم آلمانی کرد. وی در پیش‌گفتارش به ویراست سوم می‌گوید: «حتی یک واژه را تغییر نداده‌ام مگر با این اطمینان که اگر نویسنده هم زنده بود خود دست به این تغییرات می‌زد.»
در MEGA II/8 که ردولف هکر ویرایش کرده بود، فهرست مهمی با عنوان «فهرست تغییرات برای جلد یکم سرمایه» انتشار یافته است. در این فهرست مي بينيم كه مارکس با جزییات، به طور خاص و به‌دقّت به عباراتی در ویراست دوم آلمانی جلد اول اشاره می‌کند که می‌باید با عبارت‌های نظیر در ترجمه‌ی فرانسوی جایگزین شوند. در این میان، من و همکاران برلینی‌ام به مقایسه‌ی این فهرست و عبارات ویراست سوم و چهارم ویراست انگلیسی پرداختیم. این بررسی به این نتیجه‌گیری انجامید که انگلس از فهرست مارکس برای آماده‌کردن ویراست سوم استفاده نکرده بود.
مارکس در سال 1887 یک نسخه از این فهرست را برای ف. آ. زورگه در ایالات متحد ارسال کرد تا کار ترجمه‌ی جلد یکم سرمایه را کامل کند. زورگه در اوت 1885 این فهرست را نزد انگلس فرستاد. اما انگلس هنگام آماده‌سازی ویراست چهارم توجه كمي به این فهرست نشان داد. بنابراین، آخرین وصیت خود مارکس که چه‌گونه ویراست دوم آلمانی جلد اول باید بهبود یابد، در متن ویراست چهارم آن بازتاب كافي نیافته است.
تا جایی که به جلد سوم سرمایه مربوط است، دکتر کارل اریش فولگراف، ویراستار مجلدات MEGA II/4.2, II/14. II/15، که شامل دست‌نوشته‌های مارکس برای جلد سوم سرمایه و ویراست چاپ‌شده‌ی انگلس در 1894 است، در مقاله‌ی خود با عنوان «مارکس به کلام مارکس؟» روشن می‌کند که یک‌سوم از متن اصلی مارکس در ویراست چاپ‌شده‌ی انگلس تغییر کرده است.
ما هنگام آماده‌کردن دو جلد MEGA مربوط به جلد دوم سرمايه، به این مسئله توجه زيادي نشان داديم. تا همین اواخر پایه‌ی عینی برای هر نوع قضاوت جدّی درباره‌ی این مسایل در ارتباط با جلد دوم سرمایه وجود نداشت.
سه فهرست اضافی
این مسئله جنبه‌های گوناگونی دارد. در اینجا سه نکته‌ی مهم مطرح است. (1) آیا انگلس ساختار و عناوین دستنوشتهی مارکس را در هنگام ویرایش خود رعایت کرد یا نه؟ (2) انگلس کدام قسمت از کدام دستنوشتهی مارکس را در ویرايش خود مورد استفاده قرار داد؟ (3) چه تفاوت‌هایی را می‌توان بین دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس و دستنوشتهی مارکس یافت؟ به این ترتیب، گروه سندای هنگام آماده کردن MEGA II/12 تصمیم گرفت تا فهرست مقایسه‌ی ساختارها (MEGA II/12، صص. 887-895) را در ارتباط با مسئله‌ی (1) ، و فهرست منابع (همان‌جا، صص. 896-934) در ارتباط با مسئله‌ی (2) و فهرست تفاوت‌ها (همان‌جا، صص. 934-1205) را در ارتباط با مسئله‌ی (3) تهیه کند.
فهرست مقایسه‌ی ساختارها
یکم، فهرست مقایسه‌ی ساختارها تعیین می‌کند که آیا دو برداشت یکسان هستند یا خیر. ما در این فهرست بررسی کرده‌ایم که آیا تمامی عناوین پاره‌ها، فصل‌ها و بخش‌های دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس با عناوین متناظر هفت دستنوشتهی مارکس برابر هستند یا نه.
فهرست منابع
دوم، فهرست منابع مروری است بر این‌که چه قطعاتی از دستنوشتهی مارکس در دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس استفاده شده است. چه جملاتی را انگلس از دستنوشتهی مارکس در دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی خود به کار برده است؟ آیا انگلس نظم قطعات دست‌نوشته‌های اصلی را تغییر داده است؟ در کدام پاره‌ها انگلس متن‌های اصلی مارکس را خلاصه و کوتاه کرده و از این قبیل. این فهرست آشکار نشان می‌دهد (1) که نظم ارائه‌ی مطالب در متن ویرایش‌شده‌ی انگلس با نظم متن اصلی خود مارکس منطبق نیست و (2) بیش از 700 مورد اختلاف بین آن دو وجود دارد.
فهرست تفاوت‌ها
سرانجام، فهرست تفاوت‌ها تفاوت‌های بین دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس و دست‌نوشته‌های مارکس را در جزییات مستند می‌سازد. هنگامی که تفاوت‌ها را به طور کلّی در نظر مي‌گيريم، می‌توان ان‌ها را به سه دسته تقسیم کرد. یک تفاوت مربوط به افزوده‌ها یا مکمل‌هاست.
یک نمونه از تفاوت‌هایی را که به بازنویسی مربوط است در اینجا نشان می‌دهیم(فصل اول، بخش اول):
در صفحه‌ی 9 خط 29 دستنوشتهی ویرایش شده‌ی انگلس (II/12) Produktionsweise (شیوه‌ی تولید) نوشته شده است در حالی که دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 691، خطّ 3-4 نوشته شده است Produktionperiode (دوره‌ی تولید).
در این مورد اصطلاح فنّی «دوره‌ی تولید» دستنوشتهی مارکس (دستنوشتهی VII) به «شیوه‌ی تولید» در دستنوشتهی انگلس تغیییر کرده است.
اکنون یک نمونه از تفاوت ناشی از حذف را نشان می‌دهیم (فصل 19):
در صفحه‌ی 328، خطّ 24-25 از دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس (II/12) واژه‌ی Netto-Revenue (درآمد خالص) جایگزین جمله‌ی زیر در دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 706، خط 4-5 شده است: neat-revenue — und vom Standpunkt
der einfachen Consumtion ist alle Revenue «neat revenue» – («درآمد خالص ـ و از منظر مصرف ساده کلّ درآمد «درآمد خالص» است ــ».
در این مورد، جمله‌ی «و از منظر مصرف ساده ی کل درآمد «درآمد خالص است» از دستنوشتهی VIII در یک بخش از فصل 19 متن ویرایش‌شده‌ی انگلس حذف شده است.
سپس، یک مورد تفاوت ناشی از افزودن (مکمل) را نشان می دهیم (فصل 10):
در ص. 161، خطّ 12-13، از دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس (II/12) این عبارت das, was ich Cirkulationskapital nennen will, (که من می‌خواهم آن را سرمایه‌ی مربوط به گردش بنامم) جایگزین واژه‌ی ist (است) در دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 143، خطّ 15 شده است.
در این مورد جمله‌ی «که من می‌خواهم آن را سرمایه‌ی مربوط به گردش بنامم») در بخشی از فصل 10 افزوده شده است.
مایلم به این نمونه‌های جالب یک تفسیر بیافزایم: چنان‌که می‌دانید « Cirkulationskapital (سرمایه‌ی مربوط به گردش)» واژه‌ی کلیدی پاره‌ی دوم سرمایه يعني «برگشت سرمایه» است. این سرمایه، سرمایه‌ای است در شکلی متعلق به فرایند گردش، متعلق به تغییر شکل توسط مبادله (تغییر جوهر و تغییر ناشی از دست به دست شدن)، از این رو سرمایه‌ی کالایی و سرمایه‌ی پولی است که با شکلی از سرمایه که به فرایند تولید تعلق دارند یعنی سرمایه‌ی مولّد، تفاوت دارد.
این واژه‌ی کلیدی « Cirkulationskapital (سرمایه‌ی مربوط به گردش)» مشخصاً مربوط به انگلس است. او این اصطلاح را ده بار در دستنوشتهی ویرایش‌شده به کار می‌برد. ما در دستنوشتهی مارکس نمی توانیم معنای این واژه‌ی کلیدی را بیابیم. مارکس اصطلاح «سرمایه‌ی در گردش» را به چهار معنای متفاوت به کار می برد. انگلس آشکارا طرفدار اصطلاح «سرمایه‌ی مربوط به گردش» است تا از سوءبرداشت‌هایی که ناشی از دلالت‌های ضمنی متعدد از اصطلاح «سرمایه‌ی در گردش» است اجتناب کند. پس ما می‌توانیم از این سوءبرداشت بپرهیزیم و این را می‌توان به عنوان سهم انگلس مستند کرد.
در مجموع، کلّ تفاوت‌های گردآوری‌شده در این فهرست بیش از 5000 مورد است! چرا چنین تفاوت بسیار زیادی وجود دارد؟ تمامی دست‌نوشته‌های مارکس ناقص بود و متن ـ از جمله انشای آن ـ در هر بازنویسی تغییر کرده بود. در نتیجه، عدم‌انسجام‌های گوناگونی بین دست‌نوشته‌های قدیمی‌تر و جدیدتر به وجود آمد. انگلس مجبور بود در متن‌های مارکس دخالت کند زیرا می‌باید دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی خود را از این هفت دست‌نوشته ایجاد کند. تفاوت‌ها از همین جا ایجاد شد. ما در MEGA II/12 هیچ توضیحی نداده‌ایم که این تفاوت‌ها چه اهمیّتی دارند. بحث درباره‌ی مسایل نظری ناشی از تفاوت های متنی به خواننده واگذار شده است.
مجلد MEGA II/13
ما در مقدمه‌ی ویراستار MEGA II/13 درباره‌ی موارد زیر نوشته‌ایم:
(1) انگلس در ویرایش جلد دوم سرمایه دو فصل آخر پاره‌ی اول، فصل‌های پنجم و ششم، و فصل آغازین پاره‌ی دوم، فصل‌های هفتم و هشتم، از دست‌نوشته IV مارکش برای جلد دوم سرمایه ویرایش کرد. در اينجا انگلس نه دستنوشتهی IV بلکه باید دستنوشتهی II را مورد استفاده قرار می‌داد زیرا دستنوشتهی II پس از دستنوشتهی IV نوشته شده است. بنابراین، تکامل نظریه‌ی مارکس را نمی‌توان در ویرایش انگلس از جلد دوم سرمایه درک کرد.
(2) هنگام آماده کردن فصل بیستم پاره‌ی سوم جلد دوم سرمایه، انگلس مسئول سوءبرداشت تعیین‌کننده‌ای است. وی گمان می‌کرد که مارکس مفهوم پایه‌ای این فصل را تغییر داده است. به همین دلیل، در نظم و ترتیب چیدن متن‌های این فصل مرتکب اشتباه شده است. مقدمه‌ی ما در MEGA II/13 به‌تفصیل به این موضوع می‌پردازد.(5)
نمایه‌ها
علاوه بر این، حاشیه و تعلیقات عظیمی به هر دو جلد MEGA افزوده شده است. در جلد 24 MEW فقط 25 یادداشت هست که جلد دوم سرمایه را دربرمی‌گیرد. در دو جلد کنونی ما بیش از 600 توضیح نوشته‌ایم. در ارتباط با نمایه‌ی موضوعی، حدود 240 واژه‌ی کلیدی در جلد 24 MEW وجود دارد. در MEGA ما بیش از 700 واژه‌ی کلیدی وجود دارد.
در هر سه جلد سرمایه، اصطلاح «سرمایه‌داری» فقط یک بار در فصل چهارم جلد دوم سرمایه آمده است. ما در نمایه‌ی موضوعی به این مورد اشاره کرده‌ایم و در توضیحات درباره‌ی آن نوشته‌ایم.
سمپوزیوم امروز به مناسبت تکمیل ترجمه‌ی کره‌ای هر سه جلد سرمایه برگزار شده است. صمیمانه انتظار می‌رود که پژوهش‌های شما در کره‌ی جنوبی با تکیه بر این ترجمه پیشرفت کند. امیدوارم نتایچ مطالعات‌مان برای شما در این تحقیق سودمند باشد.
منابع
Izumi Omura: Zum Abschluß der Veröffentlichung der verschiedenen Ausgaben des Kapital in der MEGA2: von der 3. deutschen Auflage, der ,,Auflage letzter Hand von Marx» (1984), zur 3. Auflage, ,,die dem le Willen des Autors zu einem bestimmten Grad entspricht» (1991). In: MEGA-Studien 1994/2, Hrsg. von der Internationalen Marx-Engeles-Stiftung, Berlin, 1995, S. 56ff.
Carl-Erich Vollgraf, Jürgen Jungnickel : «Marx in Marx› Worten»? Zu Engels› Edition des Hauptmanuskript zum dritten Buch des Kapital. In: derselbe, S. 3ff.
Izumi Omura: Die Bedeutung der MEGA-Edition des Zweiten Bandes des Kapital. Engels Redaktion und Druckfassung (Bände II/12, 13). In Pnakower Vorträge, Heft 135, Berlin, 2008, S. 58ff.
Izumi Omura: Eigentliche Erörtrungsstruktur des 2. Kapitels (Abschnitts) des ,,Umschlages des Kapitals» in Ms. II: Engels sollte bei der Edition des 5. bis 8. Kapitels der Druckfassung ihren Text nicht aus Ms. IV, sondern aus Ms. II. übernehemen. In Beiträge zur Marx-Engels-Forschung . Neue Folge 2010, Hamburg, im Druck.
پی‌نویس‌ها
(1) Prof. Dr. Izumi Omura مسئول هیأت مدیره‌ی بنیاد بین‌المللی مارکس ـ انگلس در سندای ژاپن است. مقاله‌ی حاضر در واقع سخنرانی پروفسور اومارا در کنفرانسی با عنوان رهیافتی جدید به پروژه‌ی MEGA و بازتفسیر مارکس است که در 30 ژوئن 2010 در شهر سئول انجام شده و سپس در مجله‌ی مارکسیسم 21به زبان کره‌ای در کره‌ی جنوبی انتشار یافته است.
(2) Redaktionsmanuscript zu dem zweitenBuch des Kapital von Friedrich Engels
(3) Variantenverzeichnis
(4) Volksausgabe
(5) مقدمه‌ی ویراستاران بر MEGA II/12, 11/13 در ترجمه‌ی فارسي جلد دوم ترجمه شده است.
موجب امتنان و افتخار من است که درباره‌ی دو جلد MEGA (II/12 و II/13) که در سندای ژاپن ویرایش گردید سخنرانی کنم.(1) از این که به کنفرانس بین‌المللی «رهیافتی جدید به پروژه‌ی MEGA و بازتفسیر مارکس» دعوتم کردید سپاسگزارم. بسیار جالب است که در اینجا در سئول همه ی مجلدات مربوط به سرمایه مارکس از نو ترجمه می‌شوند. {عکسی را نشان می‌دهد} این عکس مربوط به سمپوزیوم بین‌المللی است که در دانشگاه چائو در ژاپن در 26 نوامبر 2005 گرفته شده است. موضوع این سمپوزیوم «ویراست تاریخی ـ انتقادی جلد دوم سرمایه مارکس در MEGA II/12 و پژوهش معاصر» بود. در این عکس سفیر جمهوری فدرال آلمان در آن زمان کنار من ایستاده است. وی جلد دوازدهم بخش دوم MEGA (آثار کامل مارکس ـ انگلس) را در دست گرفته است. این کتاب در برلین در اوایل نوامبر 2005 انتشار یافت.
چنان‌که رولف هکر اشاره کرده است، ایده‌ی انتشار میراث کامل ادبی مارکس و انگلس در یک مجموعه به 1911 برمی‌گردد. از آن زمان بسیاری از مجلدات MEGA انتشار یافته است. اما هیچ مجلد MEGA تا سال 2005 توسط پژوهشگران آسیایی ویرایش نشده و انتشار نیافته بود. سفیر آلمان در سخنرانی خود در این سمپوزیوم تأکید کرد که جلد دوازدهم بخش دوم MEGA نخستین مجلد از MEGA است که در آسیا منتشر می‌شود.
ما به یادبود این انتشار، علاوه بر این سمپوزیوم، یک سمینار تخصصی بین‌المللی درباره‌ی MEGA برگزار کردیم. پژوهشگران بسیاری از برلین، فرانکفورت آم‌ماین، مسکو، آمستردام و پکن در این سمینار حضور یافتند. از سئول، پروفسور مون ـ جیل چونگ به ما پیوست.
سمپوزیوم و کنفرانس تخصصی ما بسیار موفقیّت‌آمیز بود. من فرصت یافتم که در باشگاه خوانندگان خارجی در توکیو سخنرانی کنم و روزنامه‌ی تایمز ژاپن از سخنانم ستایش کرد. امروز مایلم درباره‌ی کار ویراستاری‌مان و نتایج پژوهشی آن سخن بگویم.
گروه ویراستاری سندای
پیش از هرچیز، مایلم گروه ویراستاری MEGA سندای را به شما معرفی کنم. این گروه شامل هفت پژوهشگر ژاپنی و دو پژوهشگر آلمانی است. من سرپرست این گروه هستم و در دانشگاه توکیو در سندای کار می کنم. به این دلیل است که گروه ما را گروه سندای می نامند.
گروه ویراستاری MEGA در سندای کار خود را در ژانویه ی 1998 آغاز کرد. این گروه جلد دوازدهم از بخش دوم MEGA را ویرایش کرد که شامل نسخه‌ی ویرایش‌شده‌ی فریدریش انگلس برای جلد دوم سرمایه(2) (1884ـ1885) بود. انگلس پس از انتشار ویراست جلد یکم در 1883، این دست نوشته را از هفت دست‌نوشته ی متفاوت مارکس در 1884-1885 ویرايش کرد و آن را به عنوان جلد دوم سرمایه در 1885 منتشر کرد. ما متن ویرایش شده را در II/12 MEGA در نوامبر 2005 در برلین و این آخری یعنی جلد دوم سرمایه (1885) را در II/13 MEGA در سپتامبر 2008 منتشر کردیم.
نخستین وظیفه‌ی ما بازتولید روایت ویرایش‌شده‌ي دست‌نوشته در MEGA است.
دغدغه‌ی اصلی گروه بازتولید صحيح دستنوشتهی ویرایش‌یافته‌ی انگلس در MEGA بود. مهم‌ترین اصلی که ما، ویراستاران MEGA، در نظر گرفته‌ایم این است: «MEGA نخستین ویراست آثار مارکس و انگلس است که میراث ادبی آن ها را به طور کامل ارائه می‌دهد و شامل تمامی مطلب کتبی به‌جامانده از آن‌ها و نیز نوشته‌ها، مقالات و نامه‌هایی است که تاکنون شناخته شده است. علاوه بر این، این مجموعه تمامی دست‌نوشته‌ها، پیش‌نویس‌ها، یادداشت‌ها و گزیده‌های موجود و نیز یادداشت‌های حاشیه‌ای کتاب‌ها و غیره آن را در برمی‌گیرد… MEGA آشکار و به طور جامع تکامل آثار متنوع مارکس و انگلس را از نخستین طرح‌های اندیشه‌شان تا روایت نهایی در متن‌ها نشان می‌دهد… تکامل متنی دست‌نوشته‌ها به روایت‌های گوناگوني كه انتشار یافته‌اند، همیشه در فهرستی از گونه‌های آن مستند می‌شود» (پروژه ی آثار کامل مارکس ـ انگلس (MEGA) در http://www.bbaw.de/bbaw/Forschung/Forshungsprojekte/mega/en/Satartseite.
ما چه‌گونه توانستیم روايت تكامل اين متن را از طریق دست‌نوشته‌هايش، از جمله گونه‌های مختلف آن مستند سازیم؟ نخست باید از گونه‌ها رمزخوانی می‌کردیم. خود انگلس فقط حدود 30 صفحه از دستنوشتهی ویرایش شده را برای جلد دوم سرمایه نوشته بود. منشی او، اسکار آیزن گارتن، بیش‌تر صفحات این دست‌نوشته را نوشته بود. انگلس مطالب رمزخوانی شده را به آیزن گارتن دیکته و خودش هر شب آن‌ها را تصحیح می‌کرد. این روش گونه‌های متعددی را ایجاد کرد. گونه‌های موجود در این دست‌نوشته عبارتند از (1) بازنویسی‌ها، (2) حذف‌ها، (3) افزوده‌ها و (4) ترجمه‌ها. مارکس از نویسندگان به زبان اصلی خودشان نقل کرده بود. از سوی دیگر، انگلس هنگام آماده‌سازی دستنوشتهی ویراستار، تمامی نقل‌قول‌های مارکس را به زبان آلمانی ترجمه مي‌کرد. وی هنگام دیکته‌کردن مطالب یا هنگام تصحیحات خود این نقل‌قول‌ها را از نو ترجمه کرد. ما در قسمت فهرست گونه‌ها(3) رمزخوانی گونه‌های یادشده را قرار دادیم. تعداد صفحات خود متن ویرایش شده در جلد دوازدهم 481 صفحه است. تعداد صفحات فهرست گونه‌ها 307 صفحه است که بسیار عظیم است.
گروه سندای با استفاده از جدیدترین مهارت‌های فن‌آوری اطلاعاتی موفق به رمزخوانی بخش‌هایی از متن شد که در گذشته قابل خواندن نبودند. ضروری بود تمامی بازخوانی‌ها و حذف‌های موجود در متن برای مجلد MEGA مستند شود. اطلاعات حذف‌شده در بازخوانی‌ها ناپدید شده بودند. به‌خصوص کار بازیابی محذوفاتی که با مداد نوشته و با پاک‌کن پاک شده بود، دشوار بود.
{کاغذی را نشان می‌دهد:} هر دو تصویر مربوط به صفحه‌ی 371 دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس هستنتد. هنگامی که از کپی سیاه و سفید برای نسخه‌برداری استفاده می‌شود، چنان‌که در مورد تصویر سمت چپ استفاده شده، دو خطّ اول متن اصلي خوانده نمي‌شود. با این همه، این دو خط با جدیدترین پردازش‌گرهای داده‌های تصویری (پردازش‌گری کنتراست) قابل خواندن شدند و اکنون خوانده می‌شوند. نتیجه در تصویر سمت راست دیده می‌شود.
مسئله‌ی مارکس ـ انگلس در ویرایش سرمایه
چنان‌که پیش‌تر اشاره کردم، دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس از هفت‌دست‌نوشته‌ی مارکس ايجاد شده است، گروه ما می‌باید پرسش‌های زیادی از خود می‌کرد. آیا انگلس به واقع مقاصد مارکس را به نحو کافی در این ویرایش دنبال کرده است یا نه؟ این موضوع که به مسئله‌ی مارکس ـ انگلس معروف است نخستین بار توسط کارل کائوتسکی در سال 1926 در به‌اصطلاح ویراست مردمی(4) جلد دوم سرمایه مطرح شد. چنان‌که می‌دانید، بئاتریس بوویه همین پرسش را در سخنرانی خود «MEGA با MEW از چه لحاظ متفاوت است؟» مطرح كرد. گروه سندای این مسئله را به همان اندازه‌ی مسئله‌ی اول مهم تلقی کرده است. مثلاً: مجلدات MEGA II/5-II/10 شامل تمامی متن‌های مجاز جلد یکم سرمایه است، یعنی ویراست‌های اول (1867)، دوم (1872-1873)، سوم (1883) و چهارم (1890) و ترجمه ی فرانسوی (1872-1875)، و ترجمه‌ی انگلیسی (1887). ویراست چهارم به عنوان متن پایه‌ای در MEW جلد 23 استفاده شد و این همان متنی است که در جهان از همه معروف‌تر است. انگلس ویراست های سوم و چهارم را ویرایش و بر ترجمه‌ی انگلیسی نظارت کرد. هیچ تفاوت چشمگیری میان این سه متن وجود ندارد. انگلس هنگام آماده‌سازی ویراست سوم آلمانی، بخش‌های بهبودیافته یا تصحیح‌شده‌ی ترجمه‌ی فرانسوی را جایگزین بخش‌هایی از متن ویراست دوم آلمانی کرد. وی در پیش‌گفتارش به ویراست سوم می‌گوید: «حتی یک واژه را تغییر نداده‌ام مگر با این اطمینان که اگر نویسنده هم زنده بود خود دست به این تغییرات می‌زد.»
در MEGA II/8 که ردولف هکر ویرایش کرده بود، فهرست مهمی با عنوان «فهرست تغییرات برای جلد یکم سرمایه» انتشار یافته است. در این فهرست مي بينيم كه مارکس با جزییات، به طور خاص و به‌دقّت به عباراتی در ویراست دوم آلمانی جلد اول اشاره می‌کند که می‌باید با عبارت‌های نظیر در ترجمه‌ی فرانسوی جایگزین شوند. در این میان، من و همکاران برلینی‌ام به مقایسه‌ی این فهرست و عبارات ویراست سوم و چهارم ویراست انگلیسی پرداختیم. این بررسی به این نتیجه‌گیری انجامید که انگلس از فهرست مارکس برای آماده‌کردن ویراست سوم استفاده نکرده بود.
مارکس در سال 1887 یک نسخه از این فهرست را برای ف. آ. زورگه در ایالات متحد ارسال کرد تا کار ترجمه‌ی جلد یکم سرمایه را کامل کند. زورگه در اوت 1885 این فهرست را نزد انگلس فرستاد. اما انگلس هنگام آماده‌سازی ویراست چهارم توجه كمي به این فهرست نشان داد. بنابراین، آخرین وصیت خود مارکس که چه‌گونه ویراست دوم آلمانی جلد اول باید بهبود یابد، در متن ویراست چهارم آن بازتاب كافي نیافته است.
تا جایی که به جلد سوم سرمایه مربوط است، دکتر کارل اریش فولگراف، ویراستار مجلدات MEGA II/4.2, II/14. II/15، که شامل دست‌نوشته‌های مارکس برای جلد سوم سرمایه و ویراست چاپ‌شده‌ی انگلس در 1894 است، در مقاله‌ی خود با عنوان «مارکس به کلام مارکس؟» روشن می‌کند که یک‌سوم از متن اصلی مارکس در ویراست چاپ‌شده‌ی انگلس تغییر کرده است.
ما هنگام آماده‌کردن دو جلد MEGA مربوط به جلد دوم سرمايه، به این مسئله توجه زيادي نشان داديم. تا همین اواخر پایه‌ی عینی برای هر نوع قضاوت جدّی درباره‌ی این مسایل در ارتباط با جلد دوم سرمایه وجود نداشت.
سه فهرست اضافی
این مسئله جنبه‌های گوناگونی دارد. در اینجا سه نکته‌ی مهم مطرح است. (1) آیا انگلس ساختار و عناوین دستنوشتهی مارکس را در هنگام ویرایش خود رعایت کرد یا نه؟ (2) انگلس کدام قسمت از کدام دستنوشتهی مارکس را در ویرايش خود مورد استفاده قرار داد؟ (3) چه تفاوت‌هایی را می‌توان بین دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس و دستنوشتهی مارکس یافت؟ به این ترتیب، گروه سندای هنگام آماده کردن MEGA II/12 تصمیم گرفت تا فهرست مقایسه‌ی ساختارها (MEGA II/12، صص. 887-895) را در ارتباط با مسئله‌ی (1) ، و فهرست منابع (همان‌جا، صص. 896-934) در ارتباط با مسئله‌ی (2) و فهرست تفاوت‌ها (همان‌جا، صص. 934-1205) را در ارتباط با مسئله‌ی (3) تهیه کند.
فهرست مقایسه‌ی ساختارها
یکم، فهرست مقایسه‌ی ساختارها تعیین می‌کند که آیا دو برداشت یکسان هستند یا خیر. ما در این فهرست بررسی کرده‌ایم که آیا تمامی عناوین پاره‌ها، فصل‌ها و بخش‌های دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس با عناوین متناظر هفت دستنوشتهی مارکس برابر هستند یا نه.
فهرست منابع
دوم، فهرست منابع مروری است بر این‌که چه قطعاتی از دستنوشتهی مارکس در دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس استفاده شده است. چه جملاتی را انگلس از دستنوشتهی مارکس در دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی خود به کار برده است؟ آیا انگلس نظم قطعات دست‌نوشته‌های اصلی را تغییر داده است؟ در کدام پاره‌ها انگلس متن‌های اصلی مارکس را خلاصه و کوتاه کرده و از این قبیل. این فهرست آشکار نشان می‌دهد (1) که نظم ارائه‌ی مطالب در متن ویرایش‌شده‌ی انگلس با نظم متن اصلی خود مارکس منطبق نیست و (2) بیش از 700 مورد اختلاف بین آن دو وجود دارد.
فهرست تفاوت‌ها
سرانجام، فهرست تفاوت‌ها تفاوت‌های بین دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس و دست‌نوشته‌های مارکس را در جزییات مستند می‌سازد. هنگامی که تفاوت‌ها را به طور کلّی در نظر مي‌گيريم، می‌توان ان‌ها را به سه دسته تقسیم کرد. یک تفاوت مربوط به افزوده‌ها یا مکمل‌هاست.
یک نمونه از تفاوت‌هایی را که به بازنویسی مربوط است در اینجا نشان می‌دهیم(فصل اول، بخش اول):
در صفحه‌ی 9 خط 29 دستنوشتهی ویرایش شده‌ی انگلس (II/12) Produktionsweise (شیوه‌ی تولید) نوشته شده است در حالی که دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 691، خطّ 3-4 نوشته شده است Produktionperiode (دوره‌ی تولید).
در این مورد اصطلاح فنّی «دوره‌ی تولید» دستنوشتهی مارکس (دستنوشتهی VII) به «شیوه‌ی تولید» در دستنوشتهی انگلس تغیییر کرده است.
اکنون یک نمونه از تفاوت ناشی از حذف را نشان می‌دهیم (فصل 19):
در صفحه‌ی 328، خطّ 24-25 از دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس (II/12) واژه‌ی Netto-Revenue (درآمد خالص) جایگزین جمله‌ی زیر در دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 706، خط 4-5 شده است: neat-revenue — und vom Standpunkt
der einfachen Consumtion ist alle Revenue «neat revenue» – («درآمد خالص ـ و از منظر مصرف ساده کلّ درآمد «درآمد خالص» است ــ».
در این مورد، جمله‌ی «و از منظر مصرف ساده ی کل درآمد «درآمد خالص است» از دستنوشتهی VIII در یک بخش از فصل 19 متن ویرایش‌شده‌ی انگلس حذف شده است.
سپس، یک مورد تفاوت ناشی از افزودن (مکمل) را نشان می دهیم (فصل 10):
در ص. 161، خطّ 12-13، از دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی انگلس (II/12) این عبارت das, was ich Cirkulationskapital nennen will, (که من می‌خواهم آن را سرمایه‌ی مربوط به گردش بنامم) جایگزین واژه‌ی ist (است) در دستنوشتهی مارکس (II/11)، ص. 143، خطّ 15 شده است.
در این مورد جمله‌ی «که من می‌خواهم آن را سرمایه‌ی مربوط به گردش بنامم») در بخشی از فصل 10 افزوده شده است.
مایلم به این نمونه‌های جالب یک تفسیر بیافزایم: چنان‌که می‌دانید « Cirkulationskapital (سرمایه‌ی مربوط به گردش)» واژه‌ی کلیدی پاره‌ی دوم سرمایه يعني «برگشت سرمایه» است. این سرمایه، سرمایه‌ای است در شکلی متعلق به فرایند گردش، متعلق به تغییر شکل توسط مبادله (تغییر جوهر و تغییر ناشی از دست به دست شدن)، از این رو سرمایه‌ی کالایی و سرمایه‌ی پولی است که با شکلی از سرمایه که به فرایند تولید تعلق دارند یعنی سرمایه‌ی مولّد، تفاوت دارد.
این واژه‌ی کلیدی « Cirkulationskapital (سرمایه‌ی مربوط به گردش)» مشخصاً مربوط به انگلس است. او این اصطلاح را ده بار در دستنوشتهی ویرایش‌شده به کار می‌برد. ما در دستنوشتهی مارکس نمی توانیم معنای این واژه‌ی کلیدی را بیابیم. مارکس اصطلاح «سرمایه‌ی در گردش» را به چهار معنای متفاوت به کار می برد. انگلس آشکارا طرفدار اصطلاح «سرمایه‌ی مربوط به گردش» است تا از سوءبرداشت‌هایی که ناشی از دلالت‌های ضمنی متعدد از اصطلاح «سرمایه‌ی در گردش» است اجتناب کند. پس ما می‌توانیم از این سوءبرداشت بپرهیزیم و این را می‌توان به عنوان سهم انگلس مستند کرد.
در مجموع، کلّ تفاوت‌های گردآوری‌شده در این فهرست بیش از 5000 مورد است! چرا چنین تفاوت بسیار زیادی وجود دارد؟ تمامی دست‌نوشته‌های مارکس ناقص بود و متن ـ از جمله انشای آن ـ در هر بازنویسی تغییر کرده بود. در نتیجه، عدم‌انسجام‌های گوناگونی بین دست‌نوشته‌های قدیمی‌تر و جدیدتر به وجود آمد. انگلس مجبور بود در متن‌های مارکس دخالت کند زیرا می‌باید دستنوشتهی ویرایش‌شده‌ی خود را از این هفت دست‌نوشته ایجاد کند. تفاوت‌ها از همین جا ایجاد شد. ما در MEGA II/12 هیچ توضیحی نداده‌ایم که این تفاوت‌ها چه اهمیّتی دارند. بحث درباره‌ی مسایل نظری ناشی از تفاوت های متنی به خواننده واگذار شده است.
مجلد MEGA II/13
ما در مقدمه‌ی ویراستار MEGA II/13 درباره‌ی موارد زیر نوشته‌ایم:
(1) انگلس در ویرایش جلد دوم سرمایه دو فصل آخر پاره‌ی اول، فصل‌های پنجم و ششم، و فصل آغازین پاره‌ی دوم، فصل‌های هفتم و هشتم، از دست‌نوشته IV مارکش برای جلد دوم سرمایه ویرایش کرد. در اينجا انگلس نه دستنوشتهی IV بلکه باید دستنوشتهی II را مورد استفاده قرار می‌داد زیرا دستنوشتهی II پس از دستنوشتهی IV نوشته شده است. بنابراین، تکامل نظریه‌ی مارکس را نمی‌توان در ویرایش انگلس از جلد دوم سرمایه درک کرد.
(2) هنگام آماده کردن فصل بیستم پاره‌ی سوم جلد دوم سرمایه، انگلس مسئول سوءبرداشت تعیین‌کننده‌ای است. وی گمان می‌کرد که مارکس مفهوم پایه‌ای این فصل را تغییر داده است. به همین دلیل، در نظم و ترتیب چیدن متن‌های این فصل مرتکب اشتباه شده است. مقدمه‌ی ما در MEGA II/13 به‌تفصیل به این موضوع می‌پردازد.(5)
نمایه‌ها
علاوه بر این، حاشیه و تعلیقات عظیمی به هر دو جلد MEGA افزوده شده است. در جلد 24 MEW فقط 25 یادداشت هست که جلد دوم سرمایه را دربرمی‌گیرد. در دو جلد کنونی ما بیش از 600 توضیح نوشته‌ایم. در ارتباط با نمایه‌ی موضوعی، حدود 240 واژه‌ی کلیدی در جلد 24 MEW وجود دارد. در MEGA ما بیش از 700 واژه‌ی کلیدی وجود دارد.
در هر سه جلد سرمایه، اصطلاح «سرمایه‌داری» فقط یک بار در فصل چهارم جلد دوم سرمایه آمده است. ما در نمایه‌ی موضوعی به این مورد اشاره کرده‌ایم و در توضیحات درباره‌ی آن نوشته‌ایم.
سمپوزیوم امروز به مناسبت تکمیل ترجمه‌ی کره‌ای هر سه جلد سرمایه برگزار شده است. صمیمانه انتظار می‌رود که پژوهش‌های شما در کره‌ی جنوبی با تکیه بر این ترجمه پیشرفت کند. امیدوارم نتایچ مطالعات‌مان برای شما در این تحقیق سودمند باشد.
منابع
Izumi Omura: Zum Abschluß der Veröffentlichung der verschiedenen Ausgaben des Kapital in der MEGA2: von der 3. deutschen Auflage, der ,,Auflage letzter Hand von Marx» (1984), zur 3. Auflage, ,,die dem le Willen des Autors zu einem bestimmten Grad entspricht» (1991). In: MEGA-Studien 1994/2, Hrsg. von der Internationalen Marx-Engeles-Stiftung, Berlin, 1995, S. 56ff.
Carl-Erich Vollgraf, Jürgen Jungnickel : «Marx in Marx› Worten»? Zu Engels› Edition des Hauptmanuskript zum dritten Buch des Kapital. In: derselbe, S. 3ff.
Izumi Omura: Die Bedeutung der MEGA-Edition des Zweiten Bandes des Kapital. Engels Redaktion und Druckfassung (Bände II/12, 13). In Pnakower Vorträge, Heft 135, Berlin, 2008, S. 58ff.
Izumi Omura: Eigentliche Erörtrungsstruktur des 2. Kapitels (Abschnitts) des ,,Umschlages des Kapitals» in Ms. II: Engels sollte bei der Edition des 5. bis 8. Kapitels der Druckfassung ihren Text nicht aus Ms. IV, sondern aus Ms. II. übernehemen. In Beiträge zur Marx-Engels-Forschung . Neue Folge 2010, Hamburg, im Druck.
پی‌نویس‌ها
(1) Prof. Dr. Izumi Omura مسئول هیأت مدیره‌ی بنیاد بین‌المللی مارکس ـ انگلس در سندای ژاپن است. مقاله‌ی حاضر در واقع سخنرانی پروفسور اومارا در کنفرانسی با عنوان رهیافتی جدید به پروژه‌ی MEGA و بازتفسیر مارکس است که در 30 ژوئن 2010 در شهر سئول انجام شده و سپس در مجله‌ی مارکسیسم 21به زبان کره‌ای در کره‌ی جنوبی انتشار یافته است.
(2) Redaktionsmanuscript zu dem zweitenBuch des Kapital von Friedrich Engels
(3) Variantenverzeichnis
(4) Volksausgabe
(5) مقدمه‌ی ویراستاران بر MEGA II/12, 11/13 در ترجمه‌ی فارسي جلد دوم ترجمه شده است.
منبع:
